SELECTED PIECES FROM HAYYAM/ÖMER HAYYAM'DAN SEÇME DÖRTLÜKLER
ÖMER HAYYAM'DAN SEÇTİKLERİM
Akılla bir konuşmam oldu dün gece;
Sana soracaklarım var, dedim,
Sen ki her bilginin temelisin,
Bana yol göstermelisin.
Yaşamaktan bezdim ne yapsam?
Birkaç yıl daha katlan dedi.
Nedir dedim bu yaşamak?
Bir düş, dedi; birkaç görüntü.
Evi barkı olmak nedir? dedim;
Biraz keyfetmek için
Yıllar yılı dert çekmek dedi.
Bu zorbalar ne biçim adamlar? dedim;
Kurt, köpek, çakal makal dedi.
Ne dersim bu adamlara, dedim;
Yüreksizler, kafasızlar, soysuzlar dedi.
Benim bu deli gönlüm, dedim,
Ne zaman akıllanacak?
Biraz daha kulağı burkukunca, dedi.
Hayyam'ın bu dertlerine ne dersin dedim;
Dizmiş altalta sözleri,
Hoşbeş etmiş derim, dedi.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s208
Yalnız bilgili olmak değil adam olmak;
Vefalı mı değil mi insan ona bak.
Yücelerin yücesine yükselirsin
Halka verdiğin sözü tutarak.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s135
İnsan yiyeceksiz giyeceksiz edemez;
Bunlar için didinmene birşey denmez.
Onun ötesi ha olmuş ha olmamış;
Bu güzelim ömrünü satmaya değmez.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s145
Düşünce göklerinin baş konağı
sevgidir sevgi;
Gençlik destanının yaprağı sevgidir
sevgi;
Ey sevginin sırlarından habersiz
yaşayanlar,
Bilin ki tüm varlığın kaynağı
sevgidir sevgi.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s147
Bu dünyaya kendi isteğimle gelmedim ben;
Şaşkınlıktan başka birşeyim kalmadı
yaşarken.
Kendi isteğimle de gidiyor değilim
şimdi,
Niye geldik kaldık niye gidiyoruz
bilmeden.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s190
Kimileri laf dünyasında şişinip
durmuş;
Kimi güzel ardında, köşk ardında
koşturmuş;
Perdeler inince anlar her biri,ey Gerçek,
Senden ne uzak ne uzak yollara başvurmuş.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s192
Gül der ki yüzüm yüzlerden güzelken
Ezer suyumu çıkarırlar bilmem neden,
Bülbül de şöyle der ona sanki içinden:
Bir yıl dert çekmeden var mı bir gün
sevinen?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s196
Ey Zaman bilmez misin ettiğin
kötülükleri?
Sana düşer azapların, tövbelerin
beteri.
Alçakları besler, yoksulları ezer
durursun:
Ya bunak bir ihtiyarsın, ya da eşeğin
biri
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s17
Yaşamanın sırlarını bilseydin
Ölümün sırlarını da çözerdin;
Bugün aklın var, birşey bildiğin yok
Yarın akılsız neyi bileceksin.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s18
Felek ne cömert aşagılık insanalara!
Han hamam, dolap değirmen hep onlsara,
Kendini satmayan adama ekmek yok:
Srn gel de yuh çekme böyle dünyaya!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s20
Orada her kızıl lalenin teni
Bir padişahın kanıyla beslendi.
Yerden biten şu mor menekşe yok mu?
Bir güzelin yanağında biten bendi.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s21
Mal mülk düşkünleri rahat yüzü
görmezler,
Binbir derde düşer, canlarından
bezerler,
Öyleyken ne tuhaftır, yine de övünür,
Onlar gibi olmayana adam demezler.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s21
İnsan bastığı toprağı hor görmemeli:
Kim bilir hangi güzeldir, hangi sevgili,
Duvara ördüğün kerpiç yok mu?
Ya bir şah kafasıdır, ya bir vezir eli!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s23
Varlığın sırları saklıdır, senden,
benden:
Bir düğüm ki ne sen çözebilirsin, ne
ben.
Bizimki sahne arkasında dedikodu:
Bir indi mi perde, ne sen kalırsın ne
ben.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi, s24
Srevgili seninle ben pergel gibiyiz:
İki başımız var, bir tek bedenimiz.
Ne kadar dönersem döneyim çevrende:
Er geç başbaşa verecek değil miyiz?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s25
Ferman sende, ama güzel yaşamak bizde:
Senden ayığız bu sarhoş halimizle.
Sen insan kanı içersin, biz üzüm kanı:
İnsaf be Sultanım, kötülük
hangiömizde?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s26
Şu serviyle, süsen neden dillere destan?
Neden hep onlara benzetilir hür insan?
Birinin on dili var boşboğazlık etmez.,
Ötekinin yüz eli var el açmaz ondan!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s27
Bir kuş gördüm yüce Tus kalesinde,
Keykavus'un kafatası pençesinde.
Sorup duruyor kafaya: Hani? Nerde?
Adamların, davul dümbeleğin nerde?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi S33
Şu testi de benim gibi biriydi:,
O da bir güzele vurgun, dertliydi.
Kim bilir, belki boynundaki kulp da
Bir sevgilinin bembeyaz eliydi.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s34
Girme şu alçakların hizmetine:
Konma sinek gibi pislik üstüne.
İki günde bir somun ye, ne olur!
Yüreğinin kanını iç de boyun eğme.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s35
Gökte bir öküz varmış adı Pervin:
Bir öküz de yerin altındaymış yerin
Sen asıl iki öküz arasında,
Tepişmesine bakın şu eşeklerin!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s37
Güzelim can çıkıp gidince bedenimizden
Birkaç kerpiç olacak mezarımızı örten;
Gün gelecek, mezar yapmak için başkasına
Kerpiç dökecekler kalan toprakla bizden.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s207
Bir sır daha var, çözdüklerimizden başka!
Bir ışık daha var, bu ışıklardan başka,
Hiçbir yaptığınla yetinme, geç öteye:
Bir şey daha bütün yapıtlardan başka.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s38
Biz gerçekten bir kukla sahnesindeyiz
Kuklacı felek usta, kuklalar da biz.
Oyuna çıkıyoruz birer, ikişer;
Bitti mi oyun, sandıktayız hepimiz.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s39
Dünya üç beş bilgisizin elinde;
Onlarca her bilgi kendilerinde.
Üzülme eşek eşeği beğenir:
Hayır var sana kötü demelerinde.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s39
Dedim: artık bilgiden yana eksiğim yok;
Şu dünyanın sırrına ermişim az çok.
Derken aklım geldi başıma, bir de baktım:
Ömrüm gelip geçmiş, hiçbir şey bildiğim
yok.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s40
Sen sofusun, hep dinden dem vurursun
Bana da sapık, dinsiz der durursun.
Peki, ben ne görünüyorsam oyum:
Ya sen? Ne görünüyorsan o musun?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s41
Ey kör! Bu yer, bu gök, bu yıldızlar
boştur boş!
Bırak onu bunu da gönlünü hoş tut hoş!
Şu durmadan kurulup dağılan evrende
Bir nefestir alacağın, o da boştur boş.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s42
Öldürmek de yaşatmak da senin işin;
Bu dünyayı gönlünce düzenleyen sensin.
Ben kötüyüm diyelim; kimde kabahat?
Beni böyle yaratan sen değil misin?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s43
Felek doğruyu eğriyi tartaydı,
Her işine güzel demek kolaydı.
Böyle mi yaşardı iyiler dünyada,
Evrenin özü doğruluk olaydı?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s45
Ey özünün sırlarına akıl ermeyen;
Suçumuza, duamıza önem vermeyen;
Günahtan sarhoşum, ama dilekten ayık;
U mudumu rahmetine bağlamışım ben.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s14
Büyükse de isyanım, kötülüklerim,
Yüce Tanrı'dan umut kesmiş değilim;
Bugün sarhoş ve harap ölsem de yarın
Rahmete kavuşur elbet kemiklerim.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s14
Tannm bir geçim kapısı açıver bana;
Kimseye minnetsiz yaşamak yeter bana;
Şarap içir. öyle kendimden geçir ki
beni
Haberim olmasın gelen dertten başıma.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s15
Rahmetin var , günah işlemekten korkmam;
Azığım senden, yolda çaresiz kalmam;
Mahşerde lütfunla ak pak olursa yüzüm
Defterim kara yazılmış olsun,
aldırmam.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s15
Derde gama yatkın yüreğime acı;
Bu tutsak cana, garip gönlüme acı;
Bağışla meyhaneye giden ayağımı,
Kızıl kadehi tutan elime acı.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s16
Akıl bu kadehi övdükçe över;
Alnından sevgiyle öptükçe öper;
Zaman Usta'ysa bu canım nesneyi
Hem yapar hem kırıp bin parça eder .
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s16
Her sabah yeni bir gün doğarken,
Bir gün de eksilir ömürden;
Her şafak bir hırsız gibidir
Elinde bir fenerle gelen.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s17
Dünya dediğin bir bakışımızdır bizim;
Ceyhun nehri kanlı göz yaşımızdır
bizim;
Cehennem, boşuna dert çektiğimiz
günler ,
Cennetse gün ettiğimiz günlerdir
bizim.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s18
İçin temiz olmadıktan sonra
Hacı hoca olmuşsun, kaç para!
Hırka, tesbih, post, seccade güzel:
Ama Tanrı kanar mı bunlara?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s19
Var mı dünyada günah işlemeyen, söyle:
Yaşanır mı hiç günah işlemeden,
söyle;
Bana kötü deyip kötülük edeceksen,
Yüce Tanrı, ne farkın kalır benden,
söyle.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s19
Bilgenin yüreginde her dilek,
Anka kuşu gibi gizli gerek.
Damla nasıl inci olur denizde:
Sedefler içinde gizlenerek.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s20
Gül verme istersen, diken yeter bize.
Işık da vermezsen, ateş yeter bize.
Hırka, tekke, post most olmasa da
olur ,
Kilise çanları bile yeter bize.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s22
Beni özene bezene yaratan kim? Sen!
Ne yapacağımı da yazmışın önceden.
Demek günah işleten de sensin bana:
Öyleyse nedir o cennet cehennem?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s22
Hak er geç cimrilerin hakkından
gelir;
Cehennem ateşleri onlar içindir .
Ne der , dili inciler saçan Muhammet:
Cömert gavur cimri müslümandan
yeğdir.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s23
Bir geldi mi derin ölüm uykusu,
Biter bu dünyanın dedikodusu.
Ölenden bir haber bekler insanlar:
Ne söylesin? Bilmez ki ne olduğunu!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s24
Yel eser , umutlar savrulur gider;
Sensiz, bensiz kalır bağlar bahçeler;
Altın gümüş nen varsa harcamaya bak!
Ölür gidersin, düşmanın gelir yer .
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s25
Dünyada akla değer veren yok madem,
Aklı az olanın parası çok madem,
Getir şu şarabı, alın aklımızı:
Belki böyle beğenir bizi el alem!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s26
Bu dünyadan başka dünya yok, arama;
Senden benden başka düşünen yok, arama!
V az geç ötelerden, yorma kendini:
O var sandığın şey yok mu, o yok, arama!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s27
Benim halimden haber sorarsan,
Bir çift sözüm var sana, yürekten:
Sevginle gireceğim toprağa,
Sevginle çıkacağım topraktan.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s28
Şu dünyada üç beş günlük ömrün var, .
Nedir bu dükkanlar, bu konaklar?
Ev mi dayanır, bu sel yatağına?
Bu rüzgarlı yerde mum mu yanar?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s28
Dün geldi: Nedir aradığın? dedi bana:
Bensem, ne bakarsın o yana bu yana?
Kendine gel de düşün, içine iyi bak:
Ben senim, sen ben; aranıp durma
boşuna!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s29
Sabah doldu göklere mavi mavi;
Doldur, ışık döker gibi, kaseyi!
Acı olmasına acıdır şarap:
Ama gerçek acıdır demezler mi?
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s29
Adam olduysan hesap ver kendine:
Getirdiğin ne? Götüreceğin ne?
Şarap içersem ölürüm diyorsun:
İçsen de öleceksin, içmesen de!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s30
Camiye gittim, ama Allah bilir niye:
Ne namaz kılmaya, ne dua etmeye.
Eskiden bir kilim aşırmıştım camiden:
O eskidi gittim yenisini yürütmeye.
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s30
Kimi dinde imanda buldu yolu
Kimi akıl, bilim yolunu tuttu.
Derken bir ses geldi karanlıklardan:
Gafiller! Doğru yol ne odur, ne bu!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s31
Her gece aklım dalar gider engine.
Ağlarım, inciler dolar eteğime.
Sevdalıyım, şarap dayanmıyor bana:
Kafam baş aşağı çevrik bir tas mı ne!
Hayyam "Bütün Dörtlükler" Cem
Yayınevi s31
ÖMER HAYYAM
HAYYAM (Ebül Feth Ömer bin İbrahim, Ömer
Hayyam da denir)
İranlı §air ve bilgin (Nişapur
1O44-ay.y. 1123/1136). Hayatı ve gençlik yılları kesinlikle bilinmiyor. Elde
bulunan eserlerlnden, hayatıyla ilgili olayları anlatan bazı kitaplardan, mantık
felsefe, matematik ve astronomi konularında çalıştığı, bu alanlarla düzenli bir
öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Hayyam'ın "Çadırcı" takma adını, atalarının
çadırcılık yapması yüzünden aldığı söylenir. Ömer Hayyam, zamanında daha çok
bilgin olarak ün kazandı. İran'ın, Selçuklular yönetiminde olduğu bir çağda
yetişen Hayyam, Horasan ülkesindeki büyilk şehirleri, Belh, Buhara ve Merv gibi
bilim merkezlerini gezdi, birara Bağdat'a da gitti.
Zamanının hükümdarlarından özelIikle
Selçuklu sultanı Melikşah ve Karahanlılardan Şemsülmülk'ten büyük yakınlık
gördü. Saraylarında, meclislerinde bulundu. Reşidüddin'in "Cami-ül-Tevarih" adlı
eserinde anlattığına göre Nizamülmülk
Hasan Sabbah, Ömer Hayyam okul arkadaşıydılar. Gerek Hayyam'ın zamanında, gerek
sonraki çağlarda yazılan kaynaklarda çağının tüm bilgllerini edindiği, o
alanlarda derin tartı§malara girdiği, fıkıh, ilahiyat, kıraat, edebiyat, tarih,
fizik ve astronomi okuttuğu yazılıdır. Ebu'l Hasan Ali EI-Beyhaki onun çok
bilgili bir kimse olduğunu, fakat müderrislik hayatının pek başarılı olmadığını
bildirir. Ayrıca Zemahşeri ile uzun boylu tartışmalara giriştiğini, onun
dersIerine bile devam ettiğini, Zemahşeri'yi bilgi bakımından beğendiğini yazar.
Hayyam'ın fizik, metafizik, matematik, astronomi ve şiir konularında değişik
eserleri vardır. Bunlar arasında İbni Sina'nın Temcid (Yücelme) adlı
eserinin yorum ve tercümesi de yer alır.
Zamanında, bir bilgin olarak ün kazanan
Ömer Hayyam'ın edebiyat tarihindeki yerini sağlayan, sonraki yüzyıllarda da doğu
İslam dünyasının cn büyük şairlerinden biri olarak anılmasına yol açan
Rubaiyat'ıdır (Dörtllükler). Ömer Hayyam İran ve doğu edebiyatında rubai
türünün kurucusu sayılır. Sonraları aralarına başkalarının eserleri de karışan
bu rubailer ikiyüz kadardır. Hayyam, oldukça kolay anlaşılan,
yumuşak, akıcı, açık ve seçik bir dil kullanır. Şiirlerinde gerçekçidir.
Yaşadıklarını, gördüklerini, çevresinden, zamanın gidişinden aldığı izlenimleri
yapmacığa kapılmaksızın, olduğu gibi dile getirir. Ona göre gerçek olan
yaşanandır, dünyanın ötesi ikinci bjr dünya yoktur. İnsan, yaşadıkça gerçektir,
gerçek ise yaşanandır. En şaşmaz ölçü akıl ve sağduyudur. İnsan bir akıl
varlığıdır. En jyi ölçü, en iyi yol gösteren akıldır. Gerçeğe ancak akıl yolu
ile ulaşılabilir.
Onun şiirinde zamanın haksızlıkları, softalıkları, akıl almaz saçmalıkları ince,
alaycı, iğneleyici bir dille yerilir. Dörtlüklerinin konusu aşk, şarap, dünya,
insan hayatı, yaşama sevinci, içinde bulunduğumuz dünyanın tadını çıkarma gibi
insanla sıkı bir bağlantı içinde bulunan gerçek eylem ve davranışlardır.
Şiirlerinde işlediği konulara çokluk felsefe açısından bakar. Aşk. sevinç,
hayatın tadını çıkarma, Hayyam'a göre vazgeçilmez insan duygularıdır, insan
hayatının ana dokusu bunlarla örülüdür. Bazı dörtlüklerinde filozofça derin blr
sezgi, açık ve seçik bir insanseverlik duygusu, gösterişten. aşırılıktan uzak
bir yaşama anlayışı görülür. Hayyam kendisinden sonra gelen pek çok şairi
etkilemiş, rubai alanında tek örnek olarak benimsenmiştir. Batı ülkelerinde
adına birçok dernek kurulmuş, rubaileri bütün batı dilIerine, bu arada; çok defa
Türkçe'ye Rubaiiyat-ı Hayyam, Hayyam'ın Rubaileri, Ömer Hayyam ve Rubaileri,
Dürılükler adı altında tercüme edilmiştir.
Başlıca eserleri: Muhasar fi'I-Tabiiyat
(fizik koonularının ôzeti); Muhtesar fi'I Yücud" (Varlıkla ilgili Bilgi ôzeti);
El Kev'n ve't Teklif (Oluş ve Görüşler); EI-Cebr (cebir), Mizan-ül-Hikem
(Bilgelikler ölçüsü); Ravzat'ül Ukul (Akıllar bahçesi), Dörtlükler.
Main page/Ana sayfa,
